Pod koniec lat 80. XX w., pod wpływem szoku wywołanego katastrofą w Czarnobylu oraz przemian w ZSRS, w USRS doszło do silnego ożywienia społecznego. Niezależne ruchy społeczne głosiły hasła niepodległości i demokracji. Doszło do masowych antyrządowych wystąpień. W styczniu 1990 r. żywy łańcuch 3 milionów ludzi połączył Kijów i Lwów. Przemiany objęły też samą partię komunistyczną, pojawiły się postulaty luźniejszej federacji z ZSRS. Próba opanowania przez komunistów sytuacji przez przejęcie części haseł opozycji się nie powiodła.

W marcu 1990 r. odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory parlamentarne. Powołany przez organizacje niekomunistyczne Blok Demokratyczny uzyskał około 100 mandatów, komuniści ponad dwa razy więcej, jednak cześć z nich przeszła później do opozycji. W wyborach do rad terenowych w zachodnich obwodach znacząco wygrały organizacje niekomunistyczne. Powstawały liczne partie polityczne o różnorodnym obliczu ideowym. Czerwcowy zjazd KPU wezwał deputowanych do przyjęcia uchwały o suwerenności.

16 lipca 1990 r. Rada Najwyższa przyjęła Deklarację o suwerenności państwowej USRS, która czyniła Ukrainę państwem narodowym, neutralnym, z własnymi siłami zbrojnymi i bezpieczeństwa. Jednocześnie zapowiadano zawarcie nowej umowy związkowej z ZSRS. Część komunistów, w tym przewodniczący parlamentu Leonid Krawczuk, późniejszy prezydent, postanowiła wesprzeć dążenia niepodległościowe, co było spowodowane naciskiem opinii publicznej i obawą przez marginalizacją i utratą władzy. Doprowadziło to ostatecznie do ogłoszenia niepodległości w 1991 r.