W latach 80. rosły w Jugosławii spory co do kształtu federacji. Komuniści w Słowenii dążyli do większej samodzielności republik, Serbia do przywrócenia zwierzchności nad autonomicznymi okręgami Kosowa i Wojwodiny. W obu republikach, a z czasem w kolejnych, sprawy narodowe zyskiwały istotne znaczenie społeczne.

Wyrazem wspomnianych procesów był XIV zjazd Związku Komunistów Jugosławii 20–22 I 1990 r., który opuściły – wobec dążeń szefa ZK Serbii Slobodana Miloševicia do dominacji w kraju – delegacje chorwacka i słoweńska, a te z Bośni i Hercegowiny oraz Macedonii nie zgodziły się na dalsze obrady.

Fiaskiem zakończyła się wspierana przez Zachód reforma gospodarcza ogłoszona przez premiera Ante Markovicia w VI 1990 r. pod hasłem „nowego socjalizmu“.

Legalizacja ugrupowań politycznych we wszystkich republikach 1989–1990 r. i wybory IV–XII 1990 r. doprowadziły do utraty władzy komunistów wszędzie z wyjątkiem Serbii, gdzie wygrali oni w wyborach z XII 1990 r. pod szyldem Socjalistycznej Partii Serbii Slobodana Miloševicia. 23 XII 1990 r. Słowenia jako pierwsza republika przeprowadziła referendum ws. niepodległości, za którą opowiedziało się niemal 90% głosujących.

Zniesienie autonomii Kosowa w III 1989 r. doprowadziło do manifestacji społecznych w tej prowincji i tworzenia od 1990 r. paralelnych albańskich struktur życia społeczno-politycznego. Liderem stał się Ibrahim Rugowa z Demokratycznej Ligi Kosowa.

Poprawki konstytucyjne w Chorwacji – odrzucające komunistyczny charakter państwa i przywracające symbole narodowe – wywołały opór chorwackich Serbów. Apogeum stała się tzw. rewolucja kłód (balvan revolucvija), od sierpnia 1990 r. w rejonach zdominowanych przez Serbów blokowano drogi. 21 XII 1990 r. proklamowano powstanie Serbskiego Autonomicznego Okręgu Krajiny.

Lata 1991–1992 to ogłoszenie niepodległości przez wszystkie republiki i początek wojny w Słowenii (1991), Chorwacji (1991–1995) i Bośni i Hercegowinie (1992–1995).